Deoc’h da c’houzout - Termenadur ar gerioù implijet

Katalog ha dataeg

Un toullad traoù anat ha n’eo ket fall addisplegañ anezhe marteze :
Bez eo an dataegoù stumm modern ar c’hatalogoù kozh moullet. Gante e c’haller :

• Kavout un diell dre griterioù klask disheñvel (da skouer dre un anv, un titl, un tem, ur ger-alc’hwez, un deiziad, lenn e korf an destenn...). N’eo ret ken lenn ar c’hatalog eus an eil penn d’egile evit kavout ar pezh a glasker.
• Renkañ ha dibab an dielloù. Gwelit da skouer e « Resisadurioù » talvoudegezh ar meizad titl unvan : evel-se e c’haller kavout an adstummoù disheñvel a zo d’ur c’han, goude m’en deus pep stumm e ditl-eñ.
• Lakaat war-wel al liammoù a zo gant katalogoù all o plediñ gant ar memes danvez pe gant danvezioù tost. Da skouer, evidomp, katalog ar c’hanaouennoù en hengoun dre gomz e brezhoneg.
• Reiñ daveoù al levraouegoù pe an dastumadegoù prevez ma c’haller gwelet an diell orin.
• Delc’her dibaouez da binvidikaat an diellaoueg.

Ouzhpenn da se, gant an deknologiezh vodern e c’haller diskouez skeudenn an dielloù o-unan ha kavout anezhe evit mann dre internet, pa n’halle ar moulladurioù kozh e paper nemet menegiñ an daveoù.
Goude se, er pennad kinnig-mañ, ne gomzimp nemet eus al lec’hienn lakaet e kerz ar publik, met anat eo ne dro al lec’hienn nemet peogwir ez eus un dataeg a-dreñv.

« Kanaouennoù »

Amañ en deus ar ger « kanaouennoù » ur ster hollek.
Rak an darn vrasañ, a-bell, eus an testennoù dastumet amañ a zo bet savet evit bezañ kanet. Ar pezh a zo lakaet splann gant ar meneg « war don... »
Dre vras o deus ar pezhioù-mañ ar perzh boutin-mañ : gwerzaouet int.

Met n’o deus ket holl ar memes statud ha savet int bet evit abegoù disheñvel :

• Kanaouennoù disakr kanet da vat pe bet savet evit se, o plediñ gant temoù a bep seurt.
• Kanaouennoù deuet da vezañ kanaouennoù poblek hag aet e hengoun dre gomz Breizh.
• Kanaouennoù an hengoun dre gomz Breizh dre gomz (a-raok bezañ moullet).
• Barzhonegoù hep ton roet ebet, ha n’int ket bet kanet biskoazh, marteze. Penaos gouzout ?
• Kanaouennoù relijiel, gant bevennoù gwall ziasur etre buhezioù sent (heñvel mat ouzh gwerzioù), kantikoù en enor da..., pedennoù, hag all. O c’houzout e c’hall kantikoù zo bezañ « poblekoc’h » eget kanaouennoù disakr ha bezañ klevet forzh pelec’h, koulz lavaret, betek e-kerzh an 3vet hanter-amzer war-lerc’h ur match foot.
• Pezhioù berrbad : da skouer a-fet politikerezh, goulennoù groñs (kanaouennoù diskrogoù-labour)...), evit un darvoud bennak (gouel bloaz, lid-digeriñ...).
• Un toullad bihan-bihan a destennoù nann-gwerzaouet a gaver o daveoù amañ ivez evit abegoù a bep seurt (abalamour m’int tost da bezhioù kanet peotramant peogwir e tegasont sklêrijenn warne, pezhioù dastumet gant an dastumerien orin o-unan e korpus o c’hanaouennoù...).

Alies e vez kavet mat lakaat bevennoù d’e gorpus !
Pa c’hall bezañ un dra ret pa glasker sevel un oberenn stumm lennegel, amañ avat, evit al lec’hienn-mañ, n’hon eus ket kavet e vefe un dra vat, kentoc’h fall zoken. Rak daoust ha poellek e vije lakaat harzoù a-did, harzoù a vefe lakaet kentoc’h diouzh interestoù personnel an hini a sav ar c’horpus, ha neket diouzh ar pezhioù produet o-unan pe diouzh doareoù ar bobl, forzh pegen liesseurt e c’hallfent bezañ. Setu m’eo bet kavet gwelloc’h doujañ ouzh an doareoù lies-se, evite da vezañ gwall fonnus, ha neket ouzh tid bevennoù raksoñjet ha faos evit ar braz anezhe.

Ar memes kudennadur a gaver ivez, tamm pe damm, pa seller ouzh roll-sonioù ar ganerien hengounel. Hennezh a gavo gwelloc’h kanaouennoù karantez, pe gwerzioù, henhont sonioù fentus, pe politikel, pe savet a-nevez. N’eo ket pal ur c’hatalog pe un dataeg lakaat en a-araok ha mirout un dachenn kentoc’h eget unan all.
Ouzhpenn da se, pa seller a-dost ouzh ar pezh a ra ar ganerien e weler mat ne reont ket forzh eus ar rummadoù-se : ur ganaouenn garantez, ur werz pe ur c’hantik a c’haller kanañ kenkoulz all pa vezer o tivegañ hariko pe o c’horo ar saout... hag ar re-se, peurliesañ, ne reont ket forzh kennebeut all !

Gwelet e vo n’hall ket bevennoù lakaet a priori bezañ mat evit meur a dachenn all c’hoazh, pe e vefe hini an oberourien, hini danvez ar moulladurioù, ar yezh, an temoù (gwelet ar pennadoù diwar-benn se). Dre sellet pizh ouzh an doareoù hag ar fedoù eo e vez savet an doare renkañ ha n’eo ket diouzh ur bennaenn a-did a zlefe divizout petra a vez miret ha petra na vez ket.

« eus Breizh »

Rak ne bled al lec’hienn nemet gant traoù graet e Breizh, peotramant gant Bretoned, e brezhoneg kenkoulz hag e galleg (pe e gallaoueg, ral a wech), ha liammet an aliesañ ouzh Breizh (pe abalamour d’ar yezh implijet, pe abalamour d’an tem pe d’ar pal lakaet gant ar varzhoneg).

Al lodenn vrasañ eus ar pezhioù a gaver war al lec’hienn-mañ a zo e brezhoneg rak gant an dachenn-se eo ez omp dedennet ar muiañ (kenkoulz anzav eo subjektivel-kenañ !). Met kavet ez eus bet gwelloc’h delc’her kont ivez eus ar c’hanaouennoù e galleg, dreist-holl pa vezent kavet war ar memes follenn distag ha kanaouennoù e brezhoneg.

N’eo ket bet graet al labour daspugn ar follennoù distag e galleg evit c’hoazh. Krog eo Vincent Morel gant al labour evit ar pezh a zo kanaouennoù torfedoù, met n’int ket bet lakaet en dataeg c’hoazh.

Gant an dro-lavar « eus Breizh », ouzhpenn d’ar c’heografiezh ha d’ar sevenadur, e komprener mat eus petra zo kaoz hep mont gant traoù soutiloc’h evel « poblek » pe « hengounel ». Rak ne oa ket mat a-walc’h ar gerioù-se evit termenañ ar pezhioù a zo daspugnet amañ.
Ma c’hall kanaouennoù zo bezañ kontet da vezañ « poblek » dre m’o deus bet plijet d’an dud (bet skignet kalz, bet embannet meur a wech), betek mont en hengoun dre gomz zoken, re all avat n’int chomet nemet traoù skrivet ha kentoc’h nebeut anavezet (gant an diasur ma c’haller bezañ, o vezañ ma n’anavezer ket ken mat-se an doareoù kan a oa da vat gant an dud, daoust d’ar 150 000 enrolladenn bennak a zo e Dastum).

« Moullskridoù poblek »

Adkavout a raer amañ ar memes perzh liesfurm hon eus gwelet c’hoazh gant ar ger « kanaouennoù ».

Rak ma ‘z eus ur perzh boutin gant an holl bezhioù-mañ, bezañ bet skignet dre voulladurioù marc’had mat, pa seller pizh avat e ranker diforc’hiñ meur a stumm disheñvel :

• Follennoù distag (pe Follennoù nij) :
  Gant ar ger-mañ e vez graet an aliesañ e Breizh evit komz eus follennoù moullet marc’had mat war baper a galite izel, implijet dreist-holl evit skignañ kanaouennoù, hag a veze gwerzhet gant marc’hadourien-red er foarioù, marc’hadoù, pardonioù... (hag a gaver e saozneg dindan an anv « broadsheet »). Ar follennoù-se eo a ya d’ober ar pep brasañ eus pezhioù al lec’hienn-mañ. Diouzh ma oa poblek pe poblekoc’h ar c’han ez eus bet graet a-wechoù meur a embannadur evit follennoù zo, hag a zo renablet amañ.
  Nebeut a bajennoù a oa enne dre gustum, eus 2 betek 16 pajenn peurvuiañ, met darn a c’halle mont hiroc’h (24 pe 32 bajenn...) A bep seurt mentoù disheñvel a oa ivez, eus ment pajenn gentañ ur gazetenn bemdeziek betek traoù munut-munut (7x9 cm, da skouer). Lod eus ar follennoù-se a oa ur ganaouenn nemetken warne, war re all e veze kavet betek un dek bennak.
• Kraflevrioù pe levrigoù :
  Bihan eo an diforc’h alies etre an eil re hag ar re all, nemet war darn e kaver ur skraf ouzh o c’hein (da skouer kaieroù bihan « La chanson bretonne au Front » (1916)).
• Tammoù kazetennoù :
  Adalek fin an XIXvet kantved, dre ma tiorro ar c’hazetennoù e kavo ar c’hanaouennoù ur media nevez a-feson gant se, ha na goust ket ker. Ar perzh « kazetenn » a oa gant ar follennoù distag a zalc’ho memestra e-kichen, met n’eo ket int nemetken (pe dost) a gaso ar c’heleier dre skrid ken, evel a-raok. Da skouer : Kroaz ar Vretoned, Le Courrier du Finistère…
• Kelaouennoù :
  Muioc’h-muiañ a voe anezhe adalek penn kentañ an XXvet kantved, ar pezh a sikouras da embann barzhonegoù ha kanaouennoù, ha lod anezhe a voe brudet-kaer evel-se, betek dont da vezañ hengounel. Evit ur gelaouenn evel Dihunamb da skouer, war dachenn Bro Gwened nemetken, e voe krogadoù ma veze moullet 20 000 skouerenn anezhi.
• Follennoù liestennet :
  En eil hanter an XXvet kantved ez eas war-raok teknikoù al liestennañ, ma voe posupl skignañ evit netra testennoù bizskrivet, a-wechoù gant ur pal stourm pe abostolerezh, a veze notennoù muzik dornskrivet d’o heul a-wechoù.
• Dornskridoù :
  Ne dlefe ket an dornskridoù bezañ e memes tachenn studi hag ar moullskridoù poblek, met ar re a oa bet lakaet e dastumadegoù follennoù distag a zo bet pledet gante ivez amañ. Ouzhpenn da se e oa lod anezhe traoù kopiet gant an dorn diwar follennoù moull distag, peotramant c’hoazh testennoù dornskrivet liestennet... Aze c’hoazh e weler pegen lu e vefe lakaat bevennoù re strizh.
• Ar web :
  Re wir eo o deus gouezet a-hed ar wech ar saverien kanaouennoù ober gant teknikoù o amzer evit skignañ o c’hanaouennoù, hag hiziv an deiz e weler traoù nevez savet o tiflukañ war internet e kement stumm a zo (posteloù, Youtube, flashmob...). Rak kavout a raer gant ar media-se ar perzhioù mat a oa dija gant ar follennoù distag : dont er-maez buan-buan, doare embann marc’had mat pe digoust zoken, an neb a fell dezhañ komz a ra, an neb a fell dezhañ lenn pe selaou a c’hall ober…

Talvoudus eo delc’her kont eus an holl doareoù embann-se, rak alies e vez klokaet an eil gant egile. Da skouer e c’hall ur ganaouenn bezañ embannet dizanv war ur follenn distag pe e-barzh ul levrig, ha ken buan all e vo kavet titouroù ouzhpenn diwar he fenn (an oberour, un deiziad, da skouer), e-barzh ur pennad kazetenn pe ur gelaouenn

Evit c’hoazh n’eus ket bet dalc’het kont eus al levrioù amañ abalamour d’an diouer a amzer nemetken, hag evit un afer priorelezh, ha n’eo ket dre ma n’houler ket. Rak ar pep dedennusañ a zo gant an oberenn da gentañ-penn, ha n’eo ket ar mod m’eo bet embannet.
Lavaromp c’hoazh e vez desket muioc’h a draoù pa heulier penaos e vez kaset degaset un oberenn (dre ul levr, ur pennad kazetenn, ur follenn distag hag en hengoun dre gomz) eget pa raer fae war al liesseurted-se en abeg da vevennoù re strizh.